Shexo Filik
Mizgîn Ronak berî qasekê bi navê “Ji Oîdîpos Heta Ferzende: Bavkuj Kî Ye” gotarek nivisî li ser pirtûka Şêrzad Hesen a bi navê Hesar û Kuçikên Bave Min(1)û gotar di malpera “Gazete Duvarı”(2) de belav bu. Ji be ku mesken to berdest di forma “dijrexneyê”de hatiye nivîsîn ango gotar rexneya rexneyê ye ji bo danberhevî û dahûrandineke pak, divê peşî nivîsa Mizgîn Ronak ve navborî bê xwendin.
Çima ku abode çare nivîs ne rexneya pirtûkê lê rexneya rexneyê ne, bingeh û cerço or gotarên di forma “rexneya rexneyê” ne bi bingehû çerço veya gotara resen ve girêdayî. Ji loma jî ji ber ku Mizgîn Ronak bingeha gotara xwe li ser “Alozialı Oedipus”daniye û çerço veya nivîsa xwe jî bi awireke psikanaliz diyarı kiriye, abode gotar jî wê li ser heman bingehê (oedîpus) be û bi heman cerçoveyê (psikanaliz) sînorkirî bimîne.
Bokesên pirtûk nexwendî divê bê zanîn ku çirok li maleke dervey bajêr û ji însanan xalî derbas sole. Malxweyê malê ango bavê vebêj, ji bo malbateke “wek xwesteka xwe”saz bike li dervey bajêr malek ava kiriye û ji bo malbata xwe ji “xetereyên derve”biparêze hawîrdora malê bi bodyên bild asê kiriye ku hesar jî wek peyv teqabûlî maneyên wek “aşegeh”, “keh”û “birç”set.
“Ji bo xulq û exlaqê we wekî xwesteka min be, min hun ji gundû bajaran dûr xistine.”(3)
Lê dema xwîner pê de dice, pê dihese ku residence ne daxwazeke masum yê “malxweyê malê” ye lê maskyeke kirêt e, bo ‘deshilatdar’ binhişê xwe yê bi parafîlî û sadîzmê jehrî bûyî pê veşêre û di bin wê maskyê de nêritiya xwe ya geniş têr veşê. Mizgîn Ronak jî li ber vê radibe û dibeje; “(…) bav û bavîtî, chima û kengê wiha bû barbartî? Şerzad Hesen û Sofokles di bawerzîna zeman da qet rastî hev hatin gelo? Kehaneta bavitiya yekê, kengê bû heqîqeta yê din û bavitiyê pirtir riswa kir û lewitand?”
Heke em li ser bingeha “Oedipus”û çerçeveler “psikanaliz”de pirtûkê binirxî ewê bibe neheqî em nivîskarê pirtûkê şermezar bikin ku chima kehaneta Sofokles ji xwe re kiriye heqîqet, “bavit”hafta “barbar”nişan günü “risva”kiri
Lewre ser Olaya kehanat û heqîqetê, dema Wittgenstein arman to ideoloji dike dibeje arman to ideoloji ew e ku “rê li ber mêşa di nava şûşe de hepiskirî bixe da kum mêş ji wî şûseyî derkeve.”Wittgenstein li ser wê fikrê ye ku metafîzîk û “Şaşnêrîna”(4) mêşê ji heman jêderkê ye û wiha formûlîze dike ve rewşê; mêşa din nava şûşe de hepiskirî mina ji der de li şûşe binêre şûşe (dinyayê) pênase dike û derheq şûşe de şîrooren dike.(5)
Lê wêje, chima ku xwedî hêza afirandin û bikaranîna hêma û mecaz e wek cudahiya xwe ya ji to ideoloji, we derfetê dide ku em wi şûseyî ango wê dinyayê ji hêla der de bibî what’s taevi ku em jî di wîsûi. Loma wek berhemeke edebî dinyaya ku Şêrzad Hesen bi “Hesar û Küçikên Bavê Min” ava kirî jî meta-awirek e li ser şûseyê (dinyaya) em din nava wê de hepiskirî ne û nivîskar ne di wê hewlê de ye kurêşaşiya ji riya rast destnîşan bide wek Wittgensttein. Bi gotineke din, nivîskar wek philozofekî bi angaşta rewşeke pathologîk ranebe ku em qala heqîqetê bikin, dijberî wê, di pêwendiya “destilatdar”û “özgür”de mercurial em tê de dijîn Aşkere dike û wek baktrastkirina to theory Lacan nişan dide bê ka civet çawa -bi zimên- saz Tabana û ew “civaka sazkiri”bi demê re di bîreweriya me de çawa radibe deraxeke “rastgele”, “düzenli”û “saldırgan”.
Lewre wek metaphora têkiliya serdest û bindest ku serdest dixwaze bindestên xwe wek xwasteka xwe saz bike armca “bavo”jî sazkirina malbateke “wek xwasteke xwe”ye û wek şêniyên di nava hesarê de hepiskirî veya di pirtûkê de tê qalkirin çîroka me hemûyan e.
“min fêm kir ku memleket û hemu dinya ji bo mirovahiyê eynî hesar û keleh û zindan in”(6)
Loma jî Psikanalîza Lacanyan, zimanê Lacan û têgihiştina Lacan a derheqê clique û psychanalyzmê de argumaneke hêja dide xwîner bo xwendin û famkirina pirtûkê. Ji qewlê Lacan ve -pirtûk- “ji me re qala heqîqetê nake ji ber ku heqîqet nayê vegotin”(7) dijberî wê Hesarû Kûçikên Bavê Min nîşanî me dide ka heqîqet ne çi ye. çi ku (wek cudahiya xwe ya ji Freud) li ba Lacan psikanaliz “ne zanista binhishi lê zanista derhishi” ye û Lacan, bingeha teorisi xwe li ser têgêhiştina zanistî ya pistî pozîtîwîzmê daniye, xwendinên xwe yên li ser Freud jî li ser vê temelde daniye. Jixwe ji loma, Lacan ji hêla hin teorîsyenên wê demê ve wek “anti-psikiyatrik”Hatiye’yi al.
Psikanalizde Tevî van zanyariyên bingehîn ên derheqê, Mizgîn Ronak kur rexneya xwe bi dorhêleke psikanalîtîk hûnandiye, bi awayekî nakokane malbat wek qadeke “pirû pak”, “pirozû bimbarak”nişan daye û berhem bi van gotinan rexne kiriye ku nivîskar destdirêjiya wê piroziyê kiriye; “Bavo çi ‘bavo’ bûye ku kustina wî wiha helal û zelal buye? Bavo çi ‘bavo’ye ku hemî guneh û lenetan, bê prophecy li xwe pêçaye û mala jiyanê, mala mesûmiyet û pakiyê xirab kiriye. Xwe gîhandiye Laîos û ji wir jî ber bi vir va hatiye, bi destê nûserê kurd sûcxane û sûcnama bavitiyê daye nîsandin? Û bi ‘nixuriyê xwe’yê hem bavkuj hem mehsûm wiha daye gotin: ‘Xwedêyo ma wê kengê bêhn û şopa xwîna wî ya li ser destê min jê biçmek mi?’”(8)
Wek li jor jî hatî qalkirin, çirok li maleke dervey bajêr û ji însanan xalî derbas sole. Malxweyê malê ango bavê vebêj, ji bo malbateke “wek xwesteka xwe”saz bike li dervey bajêr malek ava kiriye û ji bo malbatê ji “xetereyên derve” biparêze hawîrdora malê bi bodyên bild asê kiriye. Mali di wê hesarê de hepiskirî ye mîna allegoriya mêşê ya Wittgenstein û bind to skin dikare bi hespê xwe yê Erebî derkeve derveyî hesarê. Ji ber ku deri derkeve derveye git têgihiştina şêniyên hesarê yên derheq “derve” de jî -bivênevê- li gor peyv, qalkirin, famkirin û têgihiştina bavo teşe digire ku ew jî me Tabana ser angaşta Lacan a li jor hatî qal kirin; avımızın dibine yakın… Lewre xetereyên ku bavo qal dike tef xeyalî ne û şêniyên hesarê bi saya wê tirsa xeyalî muayene set.
Dîsa li gor saloxdana vebêjê pirtûkê bi dehan jin û bi sedan zorakên bavo hene. Her zarokeki bavo çêdibe diwarekî din li hesarê zêde dike û dîwarê keçan tim ji yên lawan bilinir e. Ji bo her jinekê odeyek çêkiriye û every shev li ba yekê ye lê dîsa jî “her ku ji ger an jî nêçirekê vedigere gyneke fresh dixe ser pista hespê xwe û jê re odeyeke nû çêdike.” Bi vi hawî ango bi anîna her jinekê an jî bi çêbûna her zarokekî wek çawa peyv û vegotina şêniyên hesarê diguhere her wiha mimarisi hesarê jî pê re diguhere, ji re diguhere, ji re diguhere, ji re diguhere, jire nû ve teşe digireniyêrê li place tê de tune. Le ji ber ku li gor to theory Sazkirina Civakî proseya sazkirinê têkiliyeke dualî ye, bavoyê di nava sînorên hesarê dinyayeke din ava kirî ji perçeyên wê dinyaya çêkirî. Bi gotineke din bavo jî (ku di nava sînorên hesarê de dinyayeke din ava kiriye û tim ji şêniyên nava mala re qala xetereyeke xeyalî dike) hemû jiyana xwe li gor wê xetereya xeyalî saz kiriye ku dagiriye her. Konut jî dîsa berê me sole ser psîkalanîzmê ku çerço veya nivîsa Mizgînê’ye; “desthilat her ku dinyayê li bindest teng dike li xwe jî teng dike.”(9)
“Kî ji we vê hesarê hez neke bila burada. Ez bas dizim li derveyî vê derê wê çi we serê we”
“Bavê min kincên bixwînên wan birayên minên ku diçûn derveyî hesarê dianî û davêt peşiya me: ‘Ha ji biz! Vaye hun dibînin, guran xwariye.’”
Bavo wek rêlibertina xetereyê hemû mêrên hesarê xesandine û yek mêvan jî -çi bi destûr çi centilmen destûr-nikare vardı nava hesarê. “Hemû xizmetkar, xulam navmalî û karker li ber wî rêz dibûn. Ew xizmetkar yan xesandî yan jî nêremo bûn.”
Jixwe tu mêvanên diç û deri melodi ji xeynî jinên qereçî ku bavo carinan bi xwe re tîne, sheva xwe pê xweş dike û paşê wan bi destên xwe Tabana cihê ku jê aniye. What to skin mêrên hesarê lê ji xulam û xizmetkaran heywanên nêrên di nava hesarê de jî xesandî ne, da “jin û keçên xwe”ji xetereya mêran biparêze ku mêr jî wek assistant serdestî û serdariyê, xetereyeke sereke ye li cem bavoyê ku dixwaze bibe yekane serdest û serdarê gerdûna di nava hesarê de ava kirî. “Li vê hesarê tenê cihê şêrek heye, ew jî ez im”
Ev gerdûna symbol a din nava sînorên hesarê de ji hêla sazkirin û teşedayîna cicekê ve wek sikefta Platon e. Ligor allegoriya sikeftê ya Platon hin mirov di sikefteke tarî de zinîrkirî ne. Ew mirovên kur roja hatine dinyayê û vir ve di wê şikeftê de qeydûbendkirî ne, deri siyah tişt û heyberên li derûdora şikeftê ku diteyise nava şikeftê taban. Dikmek şikeftiyên ku çavên xwe rakirine û renakirine ew sî dîtine bi demê re wê siyê dixin şûna rastiyê û wek rastiya hur a wan tiştû heyberan qebul. Axir rojekê ji wan sikeftiyan yek, cut nizane çawa, ji qeydû bendên xwe difilite û dervekeve derve. Li derveyî şikeftê rastî rastiyeke din tê ku qet naşibe rastiya nava şikeftê. Ji bo vê rastiyê bi hevalên xwe yên di nava shikeftê re parve bike dîsa vedigere şikeftê lê hevalên wî yên di nava shikeftê de ji “rastiya xwe” nayên xwarê û naxwazin bi rastiyeke dîtir bawer bibin. Li vir pirsa kulli me yyd bir mesken üssünde; şikeftî çim naxwazin rastiyeke din ku “rastia rasta e” bikinili kız? Lacan -mealen- bi pirsek dîtir bersiva pirsa me dide; “gelo ji dêvla sikeftiyê azadbûyî şikeftiyekî din azad bibûya, şikeftiyê ewil we ji rastiyên ku şikeftiyê Duyem qal dike bawer bikira?”û bala me Tabana ser du têgihan; “ditin” û “gotin” … Nexwe ji dêvla sikeftiyê ku azad bûyî şikeftiyekî din azad bibûya û ronahî bi çavên serê xwe bidîta ne mimkûn bû pê bawer nebe. Bi heman mantiqa Lacan, ew sikeftiyê yekem ku azad bûyî şewq û ronahiya derve wekî xwe ango bi peyv û ferhengîstana xwe na lê ew rastî wek heyî (ku Lacan jî dixwaze balê balê bide ser bêîmkaniya reqiquheri wheki wek heyî) gelo ?
Dema em sikefta Platonû hesara Hesen didin berhev; heke hesara Hesen sikefta Platon temsîl bike, nexwe qeydû me sikeftiyan jî zagonên hiskên bavoyê hesarê bixwe ne. Herwiha siya ku diteyise nava şikeftê jî rastiyên şêniyên hesarê ne ku bi gotin û qalkirinên bavo teşe girtine. Di pirtûkê de qarekterê bi navê Ferzende ango vebêj jî yek ji wan kesan e ku hewl dide ji qeydûbendên xwe bifilite û loma qayideyên bavo qebûl nake. Di vê derbarê de plana kustina bavê xwe dike, ji xwîşkên xwe re hineyê peyda dike ku pê mûyên porê xwe yê spîbûyî veşêrin, soravê tîne ku xwe pê boyax bikin, “eynikên zengari” tîne ku li bedewiya xwe binêrin. metafor “eynikên zengari” berê me Tabana ser du tiştan; yek jê teori Lacan e ku di ser “ditin”û “var”ê re dibêje ‘rasti nayê vegotin’ û ya din “şaşnêrîna”sosyalistan e ku dibejin “her serdest rastiya xwe li gor xwe saz dike” . Vebêj ango Ferzende jî dema qesta xirakirina rastiya bavo dike ji hêlekê ve jî rastiya xwe saz dike û dike cihê rastiya bavo. Ji ber ku dema vebêj ji xwîşkên xwe re neynikê tîne ku li “bedeviya” xwe binêrin ji wan re bi zanebûn neynikên zengarî tîne ji bo xwîşkên xwe pirbûn xwe nebînin. Nexwe vebêjê ku li dijî rastiya nava hesarê radibe ji aliyekî ve jî di hewldana avakirina rastiya xwe û pê re jî di hewldana avakirina serdestiya xwe de ye ku bingeha çiroka oedipus jî “pevçûna serdestiyê ya di navbera kanun û bav”sen de ye
“eynikên kum min tanîn tek zengarî bûn, da ku xwîşkên min pirbûna xwe nebînin”(10)
Nexwe wek çawa ya ku şikeftiyê azadbûyî qal dike ne rastî bi xwe lê rastiya şekeftiyê azadbûyî ye, ya ku vebêj dike jî ne azadkirina şêniyên hesarê lê hewldana sazkirina civic wek “xwasteka xwe” Yiyin û ragihandina serdestiya xwe. Ji loma dema bavê xwe dikuje ji hêla hemû şêniyên hesarê ve wek bavkujekî neletî tê bi navkirin ku wan bi xwe vebêj li kustina bavo ask kiribû. Ango şêniyên di bin zordestiya bavo de dieciqîn û wek nixuriyê malê ji vebêj dixwastin ku bavê xwe bikuje û wan ji vê zilmê rizgar bike, dema vebêj bavê xwe dikûje û rastiyeke din nas rastiêy rastiê rastiê vê xwe rojên xwe yên berê yên hesar ê tînin.
“O kekê me yê nepak! Lawê cerbezeû xesis! Te çi anî serê me û serê xwe? (…) te çi anî serê mêrê me yê mêrxas? Ew zilamê pitikên nava dergûşan jê ditirsiyan. Ew zilamê ku siwarekî jêhatî û heyranbêjekî reis bu… Vaye tu dibînî hesar bêyî wî xalî ye, ava ş miçiqiye…”
In di vê biwarê, gotareke bi perspektîfa psikanalîzmê hatî nivîsîn nabe “piroziyê” li malbatê bar bike. Ji ber ku “Piroziya Malbatê”argumaneke pergala kapîtalîzmê ye ku ji bo emrê baviksalariyê dirêj bike û di seri de newekheviya zayendî hemû newekheviyên civic (aborijin, çin, politik) ber lisana civics, serîa majesty legal Li hêla din psikanaliz ku li jor dûvdirêj line qalkirin di ser “alozya ödipus”re balê Taban ser pevçûna din navbera bav û law de ku wê pevçûnê wek “pevcuna serdestiyê”bi nav dike û bi awayekî sergirtî rexneyê li pergala baviksalar hendek.
Axir, engashta Jacques Lacan ew e ku dema zarok hînî zimên cut of the sole û qerekterê wan bi piranî wê serdemê teşe digire û wiha lê zêde dike; Ne deri bir kesim û qarekter, hokerên ku kesayetê pêk tînin jî (ên mina derdor, malbat, saziyên civki û bûrokratîk…) di bin tesîra zimên de tese.(11) Dema em dinyaya çêk tînê de an a bikirîê di kuna zimanê bavo hatiye hûnandin û cevika ku Lacan qal dike didin ber hev rasterast li hev rûdinin. Pirtûk îtirazên bingehînên Lacan sermeseleyê “tekiliya zayendî derew û xapînokek e”, “arezû hercar arezûya yê dîtir e” bi awayekî şênber raberî me dike. Dîsa şanî me dide ka “Yê dîtirê mezin”(12) û nasnameya nêreza yê dîtir û mezin çawa bi zimên şikil digire û jê pêk tê. Ji loma jî nabe hem bi awirtêdaneke psikanalist berhama Şêrzad Hesen bê xwendin û ikisi de jî bê requestkirin ku pirtûk qala çîroka malbat/bavekî patolojik dike û nîşandana bavo ya wek barbariêke de tem. Ji ber ku fokusa pirtûkê ne “rewşa psikolojik bir malbatekê”lê di pêwendiya serdest û bindest de hewldana sazkirina cicekke muxeyyel e di navbera malxwe û nixuriyê malê de.(13)
Jerenot:
1 – Hesarû Küçikên Bavê Min, Şêrzad Hesen, Weşanên Dara,Îlon 2020.
2 – Bo hûn herin ser nivîsê bitikînin; https://www.gazeteduvar.com.tr/ji-oidipos-heta-ferzende-bavkuj-ki-ye-haber-1621066
3 – Şêrzad Hesen, hbn.
4 – Şaşnêrîn: Argumaneke Marxîstan e û li ser wê fikre ye ku ‘avadanî û materialên kıvrımlı kapitalist ji bo çîna proletariat bixapî sazkirin û berovajîkirin.’ Li gor vê nêrînê rê û rêbazên ku van avadanî û materialan saz kirine, xiyanetê li têkiliyên rasteqînên din navbera çînan û dike ku proletariat bi çavê bourjuwaziyê bin li. Şaşnêrîn di jiyana rojane de carinan wek ‘rastiya berovajîkirî’ (bi tirkî çarpıtılmış gerçeklik) jî tê bikaranîn.
5 – Wittgenstein, Ludwig, Tractatus Logico-Philosophicus, Stenbol, Weşanên Metis, neqil ji “Trust Ozdoran, Canine or Language as the Most Dangerous of Property, Kovara Cinephilosophy, 2019, çapa taybet.”
6 – Şerzad Hesen, hbn
7 – Lacan Jaques, (2014). Psikanalizin Dört Temel Kavramı, Seminer, 11. Kitap, İstanbul: Metis Yayınları
8 – Mizgîn Ronak, Gazete Duvarı, Ji Oîdîpos Heta Ferzende: Bavkuj Kî Ye
9 – Lacan Jaques, (2014). Psikanalizin Dört Temel Kavramı, Seminer, 11. Kitap, İstanbul: Metis Yayınları
10 – Sharzad Hesen, hbn
11 – Lacan Jaques, (2014). Psikanalizin Dört Temel Kavramı, Seminer, 11. Kitap, İstanbul: Metis Yayınları
12 – Slavoj Zizek, Lacan’ı Nasıl Okumalıyız, çev. Misli Baydoğan, Runik Kitap, İstanbul, 2021 ( Yê dîtir ê mez têgiheke teorisi Lacan e û Zizek vê têgihê wiha rave dike; “Yê dîtir ê mezin wek kesekî biyanî ye di nava me de û her re li berê meçixe bi em çi awayî bikin , kîjanê deynin ku derê.rê li behra me dixe, mina behra ku em tê de soberî sew e lê dîsa jî nayê ditin, bihîstin, rahêştin û nûfuzkirin. turp ” )
13 – Tyrer, Ben, (2017). “Bu dil bana ait değil: Dogtooth, Phobia and the Paternal Metaphor”, Çağdaş Yunan Sinema Kültürleri 1990’dan Günümüze, Oxford: Peter Lang, s. 101-129. Neqil ji “Özdoran’a Güven, Köpek Olarak Dil Veya Mülkün En Tehlikelisi, Kovara Cinefelsefesi, 2019, çapa taybet.”
